In gesprek met Jafar Panahi over de moeilijke weg om Gouden Palm-winnaar 'It Was Just an Accident' gemaakt te krijgen
De afgelopen 15 jaar is de Iraanse filmmaker Jafar Panahi gevangengezet, geblinddoekt, ondervraagd en onder huisarrest geplaatst met een verbod van 20 jaar om films te maken.
Tijdens zijn gevangenschap in 2010 zei hij tegen een van zijn ondervragers: “Ik maak films over alles wat ik in mijn omgeving zie. Dat is waar ik inspiratie uit put.” De ondervrager zei: “Maar je kunt niet zomaar een film maken over alles wat je ziet.” Panahi antwoordde: “Jawel, dat kan ik wel, en dat moet ik ook doen. Ik heb daar geen controle over. Onderwerpen komen gewoon in mijn werk terecht, en dat heeft niets met mij te maken. Kijk, op dit moment ondervraagt u mij. Dat zal uiteindelijk in een van mijn films terechtkomen.”
Omdat Iran vond dat hij genoeg gestraft was, werd het reis- en filmverbod in 2023 opgeheven. Maar Panahi moest nog steeds toestemming vragen aan het Ministerie van Leiding om films te mogen maken. Hij probeerde toestemming te krijgen voor een oorlogsfilm, zei hij, waarvoor hij machines en een trein nodig had, maar gaf het op en ging weer clandestien films maken. (Misschien maakt hij de oorlogsfilm wel buiten het land.)
''‘Hoe zag die ondervrager eruit?’ Maar ik heb de ondervrager nooit gezien. Ik heb alleen zijn stem gehoord, en ik herinner me die stem nog, en ik vroeg mezelf af: ‘Zou ik hem herkennen als ik hem buiten zou zien? Zou ik hem kunnen herkennen?’"
Panahi is een man die geen ‘nee’ als antwoord accepteert.
In zijn nieuwe film ‘It Was Just An Accident’, die in het geheim in Iran werd opgenomen en dit jaar de Palme d'Or in Cannes won, vertelt Panahi het verhaal van een man die 's nachts zijn kapotte auto naar een garage brengt. Vanuit een andere kamer hoort de monteur hem met zijn been slepen en weet hij diep van binnen dat dit de man is die hem in de gevangenis heeft gemarteld. Maar hij heeft zijn gezicht nooit gezien. Is hij het echt? Hij verzamelt een groepje voormalige medegevangenen en ze beginnen aan een duister-komische zoektocht om de identiteit van de man te achterhalen, waarbij ze hem in een busje rondrijden en discussiëren over wat ze moeten doen.
“Als je zeven maanden lang met een groep mensen samenleeft in welke omgeving dan ook, het maakt niet uit waar, het kan ook buiten de gevangenis zijn, en je vervolgens die omgeving verlaat, kun je die mensen niet vergeten”, zei Panahi tijdens een kopje koffie in het Sunset Marquis Hotel. “Je zoekt elk excuus om naar hen te vragen en bij hen te zijn, en je wilt iets voor hen doen.”
Dit begon uiteindelijk erg te knagen bij de filmmaker. Als hij zijn moeder bezocht, moest hij een brug oversteken waar hij de gevangenis kon zien. “Dat was altijd een herinnering”, zei hij. "Ik zat continu met de gedachte dat die jongens binnen zaten en ik buiten. Je begint na te denken over herinneringen uit het verleden. Je vraagt jezelf af: ‘Wat heb ik daarbinnen allemaal meegemaakt?’ Van ondervragingen tot van alles en nog wat, je begint je dingen te herinneren en je vraagt jezelf af: ‘Hoe zag die ondervrager eruit?’ Maar ik heb de ondervrager nooit gezien. Ik heb alleen zijn stem gehoord, en ik herinner me die stem nog, en ik vroeg mezelf af: ‘Zou ik hem herkennen als ik hem buiten zou zien? Zou ik hem kunnen herkennen?’"
''Het risico om betrapt te worden tijdens het filmen varieerde van een gewone politieagent of verkeersagent of iemand die geen veiligheidsagent is, tot een veiligheidsagent van het ministerie van Informatie of van de politieke politie.''
In zijn film Taxi, die in 2015 de Gouden Beer won in Berlijn en waarin drie verborgen camera's in de taxi waren geïnstalleerd, hoort de chauffeur (Panahi) steeds stemmen. Een mensenrechtenadvocaat stapt in de auto en vertelt hem dat dit bij alle gevangenen zo is: “Ze denken altijd dat ze hun ondervrager horen.”
Zo werd de 'herinnerde stem' het uitgangspunt voor dit verhaal. De bonte verzameling personages is gebaseerd op mensen die Panahi zowel in de gevangenis als daarbuiten heeft ontmoet. “Er is veel verzet buiten de gevangenis en buiten Iran, en ze hebben allemaal hun eigen stijl en manier om zich te verzetten tegen de ideeën waar ze tegen zijn”, aldus Panahi. "Sommigen van hen beschouwen de agressieve en gewelddadige stijl als de enige oplossing. Sommigen beschouwen de geweldloze stijl als de enige manier. Ik heb geprobeerd elke groep te vertegenwoordigen door ze één personage in de film te geven."
De filmmaker schakelde verschillende schrijvers in om hem in verschillende fasen te helpen met het script. Het scala aan verschillende stijlen en tonen in de film, van slapstick tot filosofisch, komt uit Iran zelf, zei hij: “Iraniërs hebben een groot en bijzonder gevoel voor humor.”
Zelfs toen de regering probeerde hun nieuwjaarsviering te beperken, verzetten de mensen zich. “Ze willen gelukkig zijn”, zei Panahi. "Op de laatste dinsdagavond van elk jaar komen mensen samen, maken ze vreugdevuren en springen ze over het vuur. Ze zingen een lied voor het vuur: 'Neem al mijn malaise en mijn geelheid weg en geef me al je gezondheid en je roodheid. Ondanks de pogingen van het regime om het in te dammen, werd het vuurwerk elk jaar groter.
Panahi en zijn team hebben een reeks “veiligheidsmaatregelen” ontwikkeld, van geheimhouding tot het verbieden van telefoons op de set en het verstoppen van vier of vijf kopieën van de beelden in verschillende huizen, om hun clandestiene manier van filmen mogelijk te maken. Eerst filmden ze de gemakkelijkste scènes, namelijk scènes in auto's waar geen mensen bij waren en scènes die niet veel aandacht zouden trekken.
Het risico om betrapt te worden tijdens het filmen varieerde van een gewone politieagent of verkeersagent of iemand die geen veiligheidsagent is, tot een veiligheidsagent van het ministerie van Informatie of van de politieke politie. “Ze zouden voor problemen zorgen”, zei Panahi, die 23 van de 25 dagen filmde voordat 15 veiligheidsagenten in burger op de set arriveerden.
De regisseur, de cameraman, de geluidsman en een acteur waren bij Panahi in een busje toen de set belde. “De veiligheidsagenten hebben de sets aangevallen”, zeiden ze. “De veiligheidsagenten eisten dat we terugkwamen”, zei Panahi. “Gedurende deze tijd kregen we de kans om een deel van onze spullen te gaan verstoppen.”
“Ze wisten dat dit nieuws de verkiezingen zou overschaduwen. Daarom hebben ze ons allemaal vrijgelaten”
Toen de agenten aangaven dat Panahi moest komen, “ging ik naar de set en besteedde ik aanvankelijk geen aandacht aan hen”, zei hij. “Ik schonk eerst een kopje thee voor mezelf in en begon met mijn teamleden te praten. Toen kwamen de veiligheidsagenten en zeiden: ‘Speel geen spelletje met ons. Breng alle negatieven en alle rushes mee.’”
“Ze hadden nergens toegang toe”, zei Panahi. "We hadden een kleine camera met een geheugenkaart. Ze zagen dat er niets op stond, dat was alles wat ze konden meenemen. Ze hadden geen bewijs. Ze bleven me vragen en onder druk zetten om ze te geven wat ik had, en ik zei: 'Ik geef jullie niets. Drie dagen later vonden er belangrijke gebeurtenissen plaats in Iran, het was de tweede ronde van de presidentsverkiezingen. Ze hielden ons ongeveer vier of vijf uur op straat vast, en hoe hard ze ook hun best deden, ze wisten dat als ze ons, en vooral mij, de volgende dag zouden meenemen, dat veel ophef zou veroorzaken en een groot probleem zou worden."
Hoewel zijn films niet openbaar zijn vertoond in Iran (ze zijn wel verkrijgbaar via ondergrondse kanalen), heeft Panahi sterke steun opgebouwd bij zijn medeburgers, en dat weet de regering.
“Ze wisten dat dit nieuws de verkiezingen zou overschaduwen. Daarom hebben ze ons allemaal vrijgelaten”, zei hij. "Ze vroegen een paar teamleden om de volgende dag terug te komen voor verhoor. Ze dreigden hen dat ze niet meer met ons mochten werken. Ze hadden de indruk dat de helft van de film nog niet was gemaakt. Ze dachten dat we nog een paar weken nodig hadden om te werken. Ze vertelden de teamleden dat ze niet met mij mochten blijven werken, anders zouden ze in de problemen komen. Dus ik stopte, ik annuleerde de klus en ik dacht dat ze me weer zouden verbieden het land te verlaten."
''Ik kwam in Armenië aan en realiseerde me dat ik niet verboden was om te vertrekken, en ik realiseerde me dat ze geen poot hadden om op te staan.''
Het Golden Apricot Yerevan International Film Festival in Armenië had Panahi uitgenodigd voor de editie van augustus 2024, maar hij had geweigerd. “Ik heb hen laten weten dat ik toch aanwezig kon zijn”, zei Panahi. "Ik deed dat alleen om het regime te testen en te zien hoeveel bewijs ze tegen mij hadden, want ik wist dat als ze veel bewijs hadden, ze mij zouden verbieden het land te verlaten. Als ze niet veel bewijs hadden, wist ik dat ik terug kon gaan naar de opnames en de laatste dagen die nog over waren kon filmen. Ik kwam in Armenië aan en realiseerde me dat ik niet verboden was om te vertrekken, en ik realiseerde me dat ze geen poot hadden om op te staan.''
Toen de filmmaker terugkeerde uit Armenië, stopte hij een maand lang met filmen. Daarna ging hij met een kleine groep op pad en filmde hij de scènes die nog over waren. “We hebben het in één dag afgerond.”
Panahi had het gevoel dat “we de troefkaart in handen hadden”, zei hij. "Omdat we alle rushes hadden en we het alleen nog maar hoefden te monteren. Toen het tijd was voor de postproductie, besefte ik dat het het beste was om Iran te verlaten en het daar niet te doen. En dat is het makkelijkste deel. Alles paste op een schijfje dat in één hand paste. Je gaf die aan iemand die Iran verliet. Ik heb hem niet zelf meegenomen."
Na het monteren in Parijs volgden de laatste kleurcorrectie en mix in Californië. Na de overwinning in Cannes is Panahi teruggegaan naar Iran, het land waarvan hij hoopt dat het zijn film zal indienen voor de Oscar. De film werd gesteund door Luxemburg en Frankrijk, heeft Franse producenten en Panahi woont vier maanden per jaar in Parijs.
''De Academy moet nu corrigeren wat ze heeft gedaan en nieuwe selectieregels vinden, [die] de macht niet meer bij de regering leggen, maar bij de internationale filmmakers zelf."
Het proces voor het indienen van de film is veranderd. Panahi is het eens met het schrappen van de eis dat de film een jaar lang in eigen land moet draaien – “It Was Just an Accident” werd in Frankrijk vertoond. De Academie staat erop dat 50 procent van de selectiecommissie, in dit geval de League of Cinema, uit filmmakers bestaat. Maar in een autoritair land als Iran kan de regering de selectiecommissie nog steeds vullen met haar eigen kandidaten.
“Het probleem is dat de Academie niet de juiste regels voor de selectie heeft”, aldus Panahi. "Ze moeten fundamentele veranderingen doorvoeren. Ik heb het niet alleen over mijn eigen film. We zijn al meer dan twintig jaar bezig. We schrijven brieven, we doen alles wat we kunnen. We praten met leden van de Academy, waar we ze ook tegenkomen in de wereld. Ze zien niet in dat deze regels goed zijn voor democratische landen, maar niet voor autocratische landen. Dus dit is een probleem in China en in veel andere landen. De Academy moet nu corrigeren wat ze heeft gedaan en nieuwe selectieregels vinden, [die] de macht niet meer bij de regering leggen, maar bij de internationale filmmakers zelf."
Wat zou hij doen om de regel dat elk land slechts één film mag selecteren te veranderen? “Internationale filmmakers zouden een commissie moeten vormen om de films voor de categorie Internationaal te selecteren. We hebben ons niet onder druk laten zetten om films te maken op basis van de regels van ons land en onze regering. Maar nu oefent de Academy veel druk op ons uit om ons te onderwerpen aan onze eigen regering en ons door hen te laten onderdrukken.”
“Ik wil dat mijn film mijn eigen land vertegenwoordigt. Waarom zou hij een ander land vertegenwoordigen?''
Hoe zit het met Frankrijk? “Landen als Frankrijk, Duitsland en andere landen hebben altijd hun eigen films, en het is mogelijk dat ze die willen selecteren”, zegt Panahi. “Ik wil dat mijn film mijn eigen land vertegenwoordigt. Waarom zou hij een ander land vertegenwoordigen? Ook al hebben we coproducenten in die andere landen, en hebben ze veel geprobeerd.” (Les Films Pelléas slaagde erin om “It Was Just an Accident” op de Franse shortlist van vijf te krijgen.)
Het zit hem nog steeds dwars dat Sony Pictures Classics in 2006 namens Panahi's film “Offside” een brief schreef aan de Iraanse autoriteiten. Volgens Panahi schreven ze: “We zijn er zeker van dat deze film mee kan dingen naar een Oscar. We zullen er een grote campagne voor organiseren. Vertoon de film gewoon een week lang en kondig dan aan dat hij is geselecteerd voor de Oscars.”
“Ze hebben die film niet alleen nog steeds niet vertoond”, zei Panahi, “ze hebben het ook nooit aangekondigd. De Academy dwingt me om politieke mensen te smeken mijn film te vertonen en te selecteren. Ik wil dat mijn League en mijn collega's zeggen welke van onze films het beste geselecteerd kan worden. Maar de regels van de Academy zeggen: ‘Laat je collega's links liggen en ga naar je regering.’”
Bron: Indiewire, auteur: Anne Thompson, URL: https://www.indiewire.com/features/interviews/jafar-panahi-it-was-just-…;
Synopsis It Was Just an Accident
Een man, Eghbal, is 's nachts onderweg met de auto wanneer hij per ongeluk een hond aanrijdt. Wanneer hij met zijn beschadigde voertuig nog net tot bij een garage geraakt, wordt hij lastiggevallen door een voormalige politieke gevangene, Vahid, die het piepende geluid van Eghbal's been herkent als zijnde van de man die hem destijds gemarteld heeft in de gevangenis. 1 ding.. Vahid was tijdens zijn marteling geblinddoekt, en is niet helemaal zeker of hij wel de juiste persoon voor zich heeft. Wat volgt is een moreel kat-en muisspel, waarbij de gruwelijke waarheid iedereen lijkt te ontglippen, en misschien wel ergens in het midden ligt..
On October 14th the film will be screened with English subtitles.
Nieuws
Cinema ZED International: Come watch It Was Just an Accident with English subtitles!
Gerelateerde films
